Cố Bá Sơn khoảng năm mươi tuổi. Ông mặc một bộ trường sam màu xanh lam, tóc hoa râm, dưới cằm có để râu. Gương mặt của ông trông có sáu phần tương tự với Cố Quý Sơn. Khuôn mặt chữ điền, trán rộng, chỉ là trông trẻ hơn nhiều so với Cố Quý Sơn, có một cỗ khí chất nho nhã.
Ông xử sự rất công bằng và ngay thẳng nên rất có uy tín trong thôn.
Cố Thanh Vân bước vào cửa chào bà cả, sau khi được nhét vài hạt đậu phộng rồi bị véo má mấy cái, cậu bước đến phòng sách một cách quen thuộc.
- Không được quấy rầy anh con học bài. - Bà cả dặn dò, lại sờ sờ mặt cậu.
Có lẽ là do cuộc sống khá hơn, tuy rằng bà cả lớn tuổi hơn lão Trần thị nhưng trông bà trẻ hơn vài tuổi, nếp nhăn trên mặt giãn ra, trông khá hòa ái, bọn trẻ không sợ bà.
Cố Thanh Vân nghiêm túc gật đầu nói:
- Con chỉ ở ngoài cửa nghe thôi, sẽ không đi vào.
- Cũng không biết một đứa trẻ như con đến thư phòng có thể nghe được cái gì.
Khi đi xa, Cố Thanh Vân còn nghe được giọng lẩm bẩm của bà cả.
Cách bài trí trong nhà của Cố Bá Sơn cũng giống nhà cậu, chỉ khác là rộng rãi hơn, chất lượng phòng ốc tốt hơn nhiều so với nhà cậu. Đều là những căn phòng kiên cố với tường trắng ngói xám, ở hậu viện còn có một gian chuyên làm thư phòng.
Theo lời Cố Thanh Minh, mục tiêu của ông nội cậu ta là trở thành một lý chính. Năm thôn một lý, quyền lực của lý chính lớn hơn một chút so với trưởng thôn. Giống như chủ hộ chịu trách nhiệm trưng thu và giám sát thuế má, lý trưởng có nhiệm vụ đuổi bắt đạo tặc. Đây đều là tiểu lại cơ sở nhất của nông thôn. Những tiểu lại này thường do địa chủ địa phương nắm giữ, tuy là cấp cơ bản nhất nhưng vẫn rất có quyền lực ở mảnh đất nhỏ này.
Cố Thanh Vân từng nghe cha mình nói một số điều, tổng kết được hoàng quyền của triều đại này chưa từng đến nông thôn, vì vậy bên dưới cấp huyện, đơn vị "Lý" được thiết lập, trưởng quan là lý chính.
Cậu cho rằng lý chính tương đương với trưởng trấn thời hiện đại.
"Đi thị trấn mua đồ" mà mọi người hay nói thường là thôn lớn nhất, giàu có nhất trong năm thôn, cứ đến mùng năm, mùng mười là mọi người sẽ đi chợ phiên, đám người lý chính sống tại đó. Theo thời gian, khi không có chợ phiên cũng sẽ có người mở tiệm bán đồ ở đó. Dần dần, thôn xóm đó sẽ ngày càng đông dân cư và được thôn dân coi là "thị trấn".
Nó chủ yếu phụ thuộc vào mức độ thịnh vượng kinh tế của địa phương. Nếu đông người thì thôn dân dễ tìm cơ hội làm thêm ở đây, còn không thì rất khó kiếm thêm tiền.
Bây giờ lý chính ở địa phương là một tú tài, trong nhà còn là một đại địa chủ. Cố Thanh Vân cảm thấy chí hướng của ông cả nhà mình rất rộng lớn. Nhưng ông không thi đậu tú tài thì đoán chừng cũng không có cơ hội nào làm lý chính.
Cố Thanh Vân chân tay co cóng ngồi xuống ngưỡng cửa cao, nghiêng tai lắng nghe.
- Thiên địa huyền hoàng, vũ trụ hồng hoang. Nhật nguyệt doanh trắc, thần tú liệt trương... Hàn lai thử vãng, thu thâu đông tàng... Ờm... ờ... Kim sinh lệ thủy!
Cố Thanh Minh ngập ngừng một hồi, cuối cùng bốn chữ cuối cùng cũng thốt ra.
- Sai, sai rồi! Lại sai nữa! Sao mày lại ngốc như vậy? Đã ba ngày rồi mà còn không thể học thuộc lòng mấy câu này. Mày nói thật với ông nội, ngày hôm qua ông không có ở nhà, mày có ngoan ngoãn ở nhà không? Có phải lại đi lang thang bên ngoài không? - Giọng nói tức giận của Cố Bá Sơn truyền đến, đầy giận dữ.
- Con... con...
Cố Thanh Minh ấp a ấp úng, Cố Thanh Vân gần như có thể tưởng tượng ra cảnh cậu ta đang vò đầu bứt tai, hết nhìn đông tới nhìn tây.
- Đưa tay ra!
Không có động tĩnh.
- Ông nói, đưa - tay - ra!
Âm lượng tăng lên.
Cố Thanh Vân len lén nhìn.
"Chát!" Roi tre trong tay Cố Bá Sơn đập vào lòng bàn tay Cố Thanh Minh không chút do dự.
Cố Thanh Vân rùng mình, không cẩn thận chạm vào cánh cửa, phát ra âm thanh.
- Xuyên Tử, em đến rồi à?
Nhìn thấy Cố Thanh Vân, mắt Cố Thanh Minh sáng lên, nhưng cơ thể vẫn bất động.
Cố Bá Sơn nhìn thoáng qua Cố Thanh Vân, không nói gì, lại quất đứa cháu của mình một roi.
Cố Thanh Minh tức thì rưng rưng.
- Con biết đọc, con biết đọc. Là Hàn lai thử vãng, thu thâu đông tàng. Nhuận dư thành tuế, luật lữ điệu dương. Vân đằng trí vũ, lộ kết vi sương. Kim sinh lệ thủy.
Cố Thanh Vân với thân hình thấp bé, bắt chước chắp sau hai tay lưng như Cố Bá Sơn, lắc lắc đầu mà đọc, giọng nói còn mang theo vẻ non nớt, nhưng rất lưu loát.
Cố Thanh Minh trợn mắt há mồm.
Cố Bá Sơn cũng rất ngạc nhiên, thậm chí còn không thèm dạy dỗ Cố Thanh Minh, vội vàng bước tới, ngồi xổm xuống và giữ vai cậu:
- Xuyên Tử, nói cho ông cả biết, ai dạy cho con?
- Ông cả dạy á.
Cố Thanh Vân chớp mắt bối rối.
- Ông dạy?
- Đúng vậy, con ở bên ngoài nghe được, sau đó liền biết. - Cố Thanh Vân gật đầu khẳng định.
Cố Bá Sơn ngạc nhiên nhìn Cố Thanh Vân từ đầu đến cuối, ánh mắt dò xét.
Cố Thanh Vân căng thẳng đến mức gần như tim ngừng đập, nhưng khuôn mặt của cậu vẫn như không có chuyện gì xảy ra. Cậu nhìn Cố Thanh Minh, hai người đang giao tiếp bằng mắt.
- Vậy con có biết Tam Tự Kinh không? Thời gian trước đây ông đã dạy cho đại ca con. Con đọc một lần cho ông cả nghe. - Cuối cùng, Cố Bá Sơn lên tiếng.
- Tam Tự Kinh là gì? - Cố Thanh Vân nghiêng đầu tò mò hỏi.
- Chính là Nhân chi sơ...
Cố Thanh Vân gật đầu, bắt đầu đọc thuộc:
- Nhân chi sơ, tính bản thiện. Tính tương cận, tập tương viễn... Bát bách tái, tối trường cửu... Cần hữu công, hí vô ích. Giới chi tai, nghi miễn lực.
Cậu đọc hơi trúc trắc, đến giữa chừng có chữ không biết thì để trống, rồi đọc tiếp.
- Vậy con có biết nó có nghĩa là gì không? - Cố Bá Sơn hỏi lại.
- Không biết. - Cố Thanh Vân rất hùng hồn.
Thực ra cậu biết, ở hiện đại ít nhiều cũng đã xem qua nội dung này. Vấn đề là khi Cố Bá Sơn giải thích nội dung cho Cố Thanh Minh, giọng ông rất trầm, ngoài cửa nghe không rõ.
Cuối cùng trên mặt Cố Bá Sơn cũng nở một nụ cười, ông sờ sờ cái đầu nhỏ của Cố Thanh Vân, nheo mắt cười nói:
- Tốt tốt tốt, ông cả biết phải làm sao.
Nói xong, ông bảo Cố Thanh Vân ngồi xuống ghế đẩu bên cạnh, mình thì tiếp tục dạy học cho Cố Thanh Minh.
Cố Thanh Vân chỉ có thể ngoan ngoãn ngồi nghe giảng, chớp chớp mắt, rất nghiêm túc.
Cậu thở phào nhẹ nhõm.
Sau bảy tháng lập kế hoạch, có lẽ cậu đã thành công. Có thể học thực sự không dễ dàng gì nha.
Trong thôn, chỉ có ông cả Cố Bá Sơn là người biết chữ. Hầu hết những người ở các thôn khác đều không biết chữ. Nhà họ Cố bọn họ cũng coi là người biết chữ nhiều nhất, ít nhất đàn ông ba đời đều có người biết chữ. Nói khoa trương một chút thì có thể coi là "nhà vừa làm ruộng vừa đọc sách" trong địa phương nhỏ bé này.
Sau khi trở về nhà ngày hôm đó, cậu vẫn có chút bất an, tự hỏi có phải mình đã làm quá lên không.
Cậu lo lắng chờ đợi ở nhà hai ngày, và đêm hôm đó, cuối cùng, Cố Bá Sơn đã đến cửa.
Dù sao thì Cố Bá Sơn cũng là anh cả, ông vừa vào cửa, lão Trần thị đã vội vàng bưng trà rót nước.
Sau đó, lão Trần thị liền dẫn nàng dâu và các cháu gái đi ra, nhân tiện đưa Cố Thanh Vân đang tò mò đi, chỉ còn lại ông nội, cha và chú hai của cậu, điều này khiến cậu vặn cổ tay không thôi.
Nhìn thấy bà nội và những người khác đang tẽ ngô dưới ngọn đèn dầu trong phòng nhà mình, Cố Thanh Vân đi ra ngoài cửa, len lén chạy ra sân sau, nghe trộm dưới cửa sổ gỗ của phòng chính.
Giọng nói trầm đến mức chỉ mơ hồ nghe được vài từ.
Cậu nhích đầu lại gần hơn, thế này mới miễn cưỡng nghe được.
Trong phòng chính, một cuộc đối thoại liên quan tới số phận của Cố Thanh Vân đang diễn ra.
- Thằng bé này có thiên phú, có thể ngồi yên, là đứa thông minh, không đi học thì tiếc lắm.
...
- Không có tiền? Chú không có tiền nhưng tôi vẫn còn chút tiền. Chú để nó học với tôi! - Giọng Cố Bá Sơn cất lên.
- Đại ca, chuyện này sao có thể dùng tiền của anh được?
Cố Quý Sơn cười xòa nói:
- Nhưng gia đình thực sự đang có hơi khó khăn. Em vừa mới trả hết nợ tiền nhà anh, hiện tại không còn nợ nần, cuộc sống mới dư dả chút thôi. Bây giờ Xuyên Tử mà đi học thì phải mất tận mười mấy, hai mươi năm, trong nhà làm sao cung ứng được? Mà Thanh Minh và Thanh Lượng nhà anh không phải đi học à? Anh có thể chu cấp nổi cho ba đứa ư? Chỉ học biết chữ thôi thì không tốn bao nhiêu. Nhưng muốn thi cử thì phải tốn rất nhiều tiền. Không phải em không muốn, mà thật sự là không thể.
Cố Quý Sơn nói với vẻ rất là bất đắc dĩ, lại tiếp:
- Em sợ sau này nó học hành không thành, lại không biết làm công việc đồng áng, đến lúc làm mai mối cũng không dễ. Vậy không phải làm hỏng đứa trẻ này rồi sao?
- Làm ruộng quan trọng hơn đi học hay sao? - Giọng điệu của Cố Bá Sơn rất bất mãn.
- Đại ca anh xem, lúc đó gia đình có hai trăm mẫu ruộng nước, sau đó vì anh mà bán một trăm mẫu. Lúc đó anh còn...
- Tôi biết, tôi biết.
Cố Bá Sơn hơi xấu hổ, thấp giọng nói:
- Lúc đó đã thiệt thòi cho chú và em dâu, nhưng cha chỉ có một nguyện vọng như vậy, muốn nhà họ Cố chúng ta có được một tú tài hoặc cử nhân, như thế mới không bị người ta bắt nạt. Lúc đó thiên phú của tôi tốt hơn chú một chút nên chu cấp cho tôi đi học. Thi nhiều năm như vậy mà vẫn không đạt được kết quả tốt, đã khiến chú và em dâu chịu thiệt thòi.
- Em không trách anh, đại ca. Ở tiền triều, tham quan ô lại tràn lan, những người có thể thi đỗ toàn phải đút bạc. Nhà ta không có nhiều bạc như vậy, anh có thực học cũng không thi đậu. Về sau không phải tân triều vừa thành lập, anh đã lập tức thi đậu đồng sinh rồi hay sao?
Mặc dù lúc đó Cố Quý Sơn có vài lời phàn nàn, nhưng bây giờ nghe những lời anh cả mình nói, mọi thứ đều tan thành mây khói, cảm thấy dễ chịu hơn một chút.
Hai người nói một hồi lại thành đại hội tố khổ.
- Đồng sinh này của ta cũng là do đúng thời. Tân triều vừa lập, rất nhiều người đều chết cả, ít người nên dễ nổi bật. Thêm vào đó, nơi đây hẻo lánh, văn phong cũng không thịnh lắm, cho nên những người như tôi mới chen chân vào được. Kết quả là chú thấy đấy, cuối cùng tôi thi viện hai lần mà vẫn không đậu.
Cố Bá Sơn ăn ngay nói thật, vừa thổn thức vừa tiếp:
- Thi viện nhiều nội dung toán. Anh đây trước kia chưa từng học, mãi mà vẫn không vượt qua được. Nhưng tôi dám nói, chỉ cần để tôi dạy Xuyên Tử, nó chắc chắn sẽ có thể vượt qua thi huyện và thi phủ. Tới lúc đó thì lên tư thục tốt một chút ở thị trấn hoặc trong huyện mà học. Với thiên phú của Xuyên Tử chắc là có thể thi đậu. Việc này có liên quan đến tương lai của cả tộc Cố thị chúng ta. Đến lúc đó, tôi cũng sẽ xin trong tộc bỏ ra một ít bạc.
Cố Quý Sơn không nói gì, bắt đầu hút một điếu thuốc khô.
- Bây giờ nhà họ Cố chúng ta đã bén rễ ở thôn Lâm Khê. Nền móng trước đây đã bị lũ cuốn trôi. Hiện tại, ngay cả những ngôi mộ của tổ tiên cũng đã được chuyển đến đây. Trong tương lai, thôn Lâm Khê chính là cội nguồn của chúng ta.
Cố Bá Sơn nhìn hai anh em Cố Đại Hà, bất đắc dĩ nói:
- Thế hệ mấy đứa Đại Hà chỉ còn ba đứa sống sót. Nhà tôi thì chỉ còn một đứa. Thằng nghiệt chướng nhà tôi từ nhỏ đã không sao học được, cảm thấy học cũng vô ích!
- Nhưng bây giờ thì sao? Tài sản có thể bị cuốn đi, có thể bị cướp đi, nhưng tri thức có thể học được thì không thể bị ai lấy mất. Dù ai là Hoàng đế của thiên hạ này, rốt cuộc vẫn cần người có học để cai quản thiên hạ. Có câu, "Mọi thứ đều hạ phẩm, chỉ có đọc sách là cao". Chú xem, nếu không phải tôi đã học mấy năm rồi, cái chức trưởng thôn này có còn đến lượt tôi không?
Cố Thanh Vân bên ngoài cửa sổ thầm tán thưởng! Cậu cảm thấy ông cả nhà mình vẫn rất tinh tường, thoạt nhìn cậu còn tưởng rằng ông ấy là một ông già đọc sách đến cổ hủ chứ.
Không ngờ người ta là bánh bao có thịt không hiện lên nếp gấp, đồ trong bụng không ở trên miệng*.
*Ý chỉ phải nhìn vào bản chất của con người và sự vật chứ không thể chỉ nhìn vào bề ngoài, không thể trông mặt mà bắt hình dong.